Speuren in het veen.

In de jaren vijftig van de vorige eeuw struinen twee vrienden in Krommenie op een bouwterrein langs de vers gegraven sleuven en kaden. Ze zijn op zoek naar archeologische vondsten. Tot hun verrassing vinden ze behalve middeleeuwse scherven ook aardewerk van een merkwaardig soort: grauwzwart van kleur en zacht gebakken. Dit blijkt van ruim voor de middeleeuwen te dateren! De ontdekking verlengt de bewoningsgeschiedenis van de Zaanstreek in één klap met meer dan duizend jaar. Meer geïnteresseerden melden zich om mee te zoeken. Vanaf 1960 vormt de groep een zelfstandige afdeling binnen een vereniging die tegenwoordig AWN Vereniging van Vrijwilligers in de Archeologie heet.

Het bleef niet bij deze vondst. In de loop der jaren zijn talloze archeologische schatten uit allerlei perioden opgegraven en onderzocht, vaak door samenwerkingsverbanden van professionele archeologen en vrijwilligers. Er zijn bijvoorbeeld uitzonderlijk goed bewaard gebleven restanten van prehistorische huizen gevonden, en sporen van Romeinse aanwezigheid. Een vijfde-eeuwse bronzen haarnaald zorgde opnieuw voor een wetenschappelijke doorbraak. Uit de middeleeuwen werden onder andere een houten kerkje, een klooster en een kasteel opgegraven. Uit de eeuwen daarna zijn onder meer de ‘echte’ Zaanse Schans uit de Tachtigjarige Oorlog, overblijfselen van scheepswerven en een vergeten kerkhof gevonden, maar ook een neergestort vliegtuig uit de Tweede Wereldoorlog.